Бала құқығын қорғау мен олардың әлеуметтік жағдайына қарайласу – «Заң мен тәртіп» қағидатын бетке ұстаған әділетті қоғам алдындағы басым міндеттің бірі. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен елімізде Ұлттық қордан балалардың есепшотына қаржы аударуға қатысты заң қабылданып, кәмелетке толмаған балаларға зорлық-зомбылық көрсеткені үшін берілетін жаза қатаңдатылғаны – соның айқын мысалы.

Балалардың қауіпсіздігі мен әлеуметтік жағ­дайына қатысты түйткіл әлі де аз емес. Жуырда проку­ратура қызметкерлері «Бақытты және қауіпсіз балалық шақ» жобасы аясында тексеру жүргізіп, бірқатар келеңсіздікті анықтады. Атап айтқанда, Алматы облысының прокуратурасы мен өзге де орган өкілдерінен тұратын мобильді топтар әлеуметтік тұрғыда жағдайы төмен 12 784 отбасын аралап, Алатау қаласында мүгедектігі бар баланы тәрбиелеп отырған бір отбасын анықтады.

Бала ауыр дертке шалдыққан. Атап айтқанда, краббе ауруы. Алайда оны емдеуге ата-анасында қаржылық мүмкіншілік болмаған. Прокуратура мен жергілікті атқарушы органдардың бірлескен күш-жігерінің арқасында отбасына азық-түлікпен көмек көрсетіліп, 3 тонна көмір жеткізілді. Сондай-ақ бала медициналық тексеруден өтіп, облыстық балалар клиникалық ауруханасына жатқызылды.

Сонымен қатар мобильді топ жеке шаруа қожа­­лығы аумағында вагонда тұрып жатқан үш кә­ме­летке толмаған баласы бар отбасын анық­тады. Про­курорлардың көмегімен олар Қонаев қаласын­дағы дағдарыс орталығына орналастырылды.

Жоба аясында 911 аз қамтылған отбасына азық-түлік, көмір және балаларға қысқы киім түрінде материалдық көмек көрсетілгенін, 3 978 бала ме­дициналық тексеруден өткенін, олардың 164-і ауруханаға жатқызылып, 155 мұқтаж отбасына атаулы әлеуметтік көмек рәсімделгенін айта кету керек. Сонымен қатар 212 бала тұрғын үй кезегіне қойылып, 26 отбасы баспанамен қамтылды.

Елімізде «Заң мен тәртіп» қағидатын іске асыру мен қолданыстағы заңнаманың орындалуын қамтамасыз ету аясында қарқын алған жұмыстың бірі – алимент төлемей қашып жүргендердің қарызын өндіру. Бұл да – балалардың әлеуметтік-тұрмыстық жағдайына тікелей әсер ететін мәсе­ле. Осы саладағы жұмысты қорытындылауға арнал­ған жиында Бас прокурор Берік Асылов ЮНИСЕФ-тің отбасы-неке саласындағы зерттеу­леріне сәйкес, алименттің төленбеуі баланың өмір сүру сапасының нашарлауына, оның даму мүм­кіндіктерінің шектелуіне, сондай-ақ отбасындағы психологиялық шиеленістің артуына әкелетінін айтты.

«Әкесінің қолдауынсыз қалған балалар өздерін тастанды әрі ешкімге керексіз адамдай сезі­ніп, бұл олардың эмоциялық жағдайына кері әсер етеді. Баладан ұрланған әрбір теңге – оның білім, денсаулық және жарқын болашаққа деген мүм­кіндігін ұрлау деген сөз. Алимент – бұл тек заңды міндет емес, сонымен қатар өз балаңның алдындағы жауапкершілік екенін ұмытпау маңыз­ды», деді ол.

Алайда елімізде бұл міндетін шетке ысырып, балалары бар екенін «ұмытып» кеткен әкелер қаншама? Қазір олардың төленбеген жалпы қарызы – 28 млрд теңге. Борышкерлер сот шешімдерін орындаудан жалтарып, мүліктері мен табыстарын жасырып жүр.

Заңнамаға сәйкес, алимент төлемей жүрген борышкерлерге шетелге шығуға, лицензиялар, рұқсаттар мен арнайы құқықтарды беруге уақыт­ша тыйым салу, сондай-ақ бұрын берілген рұқсат­тар мен арнайы құқықтардың (мысалы көлік жүр­гізу­ші құқығы, атыс қаруын иелену және алып жүру рұқсаты) жүзеге асыруын тоқтата тұру секіл­ді бір­қатар шектеу шаралары қолданылады. Оған қоса мүлік пен банктік шоттарына шектеу қойылады.

Сонымен қатар өткен жылдан бері прокуратура органдары борышкерлерді іздеу үшін IT-технологияларды белсенді қолдана бастады. Қазір Бас прокуратураның «Бірыңғай қауіпсіздік ақпараттық ресурстарының кешені» («КИРЕБ») мемлекеттік органдардың дерекқорларымен және «Сергек» камераларымен біріктірілді. Осы жүйе іске қосылған сәттен, яғни 2024 жылдың қыр­күйегінен бас­тап алимент төлеуден жалтарған 176 борышкердің орналасқан жері анықталып, ұсталды. Атқарылған жұмыстың нәтижесінде былтыр балалардың пайдасына 4,6 млрд теңге қарыз өтелді.

Бас прокуратура заман талабына бейімделген борышкерлердің мүліктік жағдайын тексерудің жаңа алгоритмін әзірледі. Жол-патрульдік полициясы және салық органдарымен бірлесіп автожолдарда рейдтер жүргізіліп жатыр.