Неше күннен бері Алтайдың аясын тұлпардың дүбірі мен домбыраның күмбірі тербеді. Сақи даланың тарихынан сыр шертетін шарада түбі бір түркілердің ұрпақ­­тары бас қосып, мәре-сәре болысты. Сонау Саха елі, Түркия, Қырғызстан сынды бауырлас мемлекеттерден өнер жұлдыздары келді. Алқалы басқосу аясында қазақтың көрнекті қаламгерлері Қалихан Ысқақ пен Дидахмет Әшімханға арналған конференция, жыр кеші ұйымдастырылды. Осылайша, басталған «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» фестивалі үш күнге созылды.

«Тойдың болғанынан боладысы қызық» дегендей, жауапты мекемелер дайындық жұмысына ай емес, жыл бұрын кіріскен. Сан рет кеңес­­­кен, жоспарлаған. Алыс-жақыннан келетін меймандарды қайта-қайта қарбаластырмайық деп, халықаралық фестивальмен бірге жазушылардың мерейтойларын да осы күндерге белгілеген.

«Катонқарағайда жазушылардың әдеби музейі болуы керек»

Төр Алтайдың төріндегі дүбірлі той жазушы Дидахмет Әшімханға арналған конференциямен басталды. Кіреберіс фойеге қос қаламгердің өмірі мен өнері төңірегінде жазылған қылқалам шебер­ле­рінің бояуы кебе қоймаған картиналары қойылды. Жергілікті жазушылардың шығар­­ма­шылығын ұлықтаудан басталған жиын Шығыстың ғана емес, күллі түркі жұр­тының әдеби тұтастығын танытқан сал­мақты іс-шара ретінде бағаланды.

– Катонқарағайда жазушылардың әдеби музейі болуы керек. Біз Оралханның «Қар қызы», Әлібек Асқардың «Өр Алтай, мен қайтейін биігіңді» повестерін қалай тамсанып оқыдық? Осының бәрін келген туристер білсе деймін. Алтай табиғатымен ғана емес, әдебиетімен де танылатын әлеуеті зор мекен. Ендеше, бұл мәселені аудан басшылығы елеп-ескеріп, қалыптастырса екен, – деді жазушы Елдос Тоқтарбай.

Бірнеше сағатқа созылған рухани жиыннан соң халық Катонқарағай ауылының өр жағындағы атшабарға қарай ағылған. Мұнда ұлттық спорт ойын­­­дарынан жарыс өтіп, мықтылардың сыналар сәті еді. Дүйім жұрт жиналғанда тұлпарлар ауыздықтарын қарш-қарш шайнап, көмбеде тыпыршып тұрған. Алда 25 шақырымдық аламан. Жүлдеге автокөлік, ақшалай сыйлықтар тігілді. Жергілікті кәсіпкерлер – демеуші. Айт­­­­­қан­дай, өмірі жөндеу көрмеген атшабар да кәсіпкерлердің күшімен жаңартылған.

Бәйге жолындағы аттар мәреге жақындай бере жұрт өре түрегеліп, қиқу қосқан. «Ағайынның аты озғанша, ауылдастың тайы озсын» дегендей, бірі Күршім десе, енді бірі Зайсан деп шулас­ты. Сәйгүліктердің кейбіреуі қара үзе шапса, енді біреулері құйрық тістесе келе жатты. Сөйтіп, мәре сызығын бірінші болып, Тарбағатайдың тұлпары кесіп өтті. Екінші орын Күршім, үшінші орын Зайсанның пырағына бұйырды. Ал көкпардан бірінші орынды Ұланның ұлдары қанжығаға басқан. Екінші орынды Самар, үшінші орын Риддер еншіледі.

Алау басында ақындар өлең оқыды

Бұдан соң әдебиетсүйер қауым Топқайыңның өр жағында «Төр Алтай Қалиханы мен Дидахметін жырлайды» атты республикалық жыр фестивалінде бас қосты. Өр жағы бұйра орман. Одан әрі тартсаң, шыңы шапшыма Бүркіттің биігі. Бүйірінен сылдырап бұлақ ағып жатыр. Сахна да таудың рухын сезіндіріп тұрғандай. Ортада шытырлап алау жанды. Ымырт үйіріле құлақ құрышын қандыратын әндер орындалды. Бұл іс-шараға Мемлекеттік кеңесші Ерлан Қарин, облыс әкімі Нұрымбет Сақтағанов, сондай-ақ елімізге белгілі Ұлықбек Есдәулет, Әлібек Асқаров, Иранбек Оразбаев, Нұрдәулет Ақыш сынды ақын-жазушылар қатысты.

– Қалихан мен Дидахмет – Шығыстың қос алыбы. Қазақ әдебиетінде өз орнын ойып алған екі заңғардың кіндік қаны тамған қасиетті Катонқарағайда поэ­зия фестивалінің өтуі – халқымыздың рухани тамырына тағзым. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың рухани құндылықтарды дәріптеуге айрықша ден қоюы бүгінгі іс-шаралардың өзегіне айналды. Жыр сайысына ел ішінің сөз ұстаған қас жүйріктері келіп отыр, – деді Шығыс Қазақстан облысының әкімі Нұрымбет Сақтағанов.

Иә, поэзия додасына Дәулет Телманов, «Дарын» Мемлекеттік жас­тар сый­лығының лауреаты Қалқаман Сарин, мәдениет саласының үздігі Әскерхан Ақтай, халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Ерлан Жүніс, Білім саласының үздігі Бақытжан Райыс, рес­публикалық, халық­аралық байқаулардың жеңімпазы Бауыржан Игілік, «Шабыт» ақындар мектебінің мүше­сі Естай Жаңабай, Журна­­лис­тер одағы сыйлығының лауреаты Олжас Керейхан, Жазушылар және Жур­на­листер одағының мүшесі Оразай Жеңісұлы, «Дарын» Мемлекеттік жас­­тар сый­­лығының лауреаты Мерей Қарт, соны­мен қатар елге аты мәлім Қызырбек Дүргінбайұлы, Серікзат Дүйсенғазы, Құмар Зиятхан, Мұратқан Кенжехан, Дана Исағұлқызы сынды өлең өлкесінің өрендері қатысты.

Бұрын-соңды дәл бұлай өтіп көрмеген жыр кешінде Мемлекеттік кеңесші Ерлан Қарин, облыс әкімі Нұрымбет Сақтағанов пен Абай облысының әкімі Берік Уәли ақындарды арнайы дипломмен және ақшалай сертификаттармен марапаттады.

«Музарт» Мұзтауды әнмен тебірентті

Ертесі қарт Алтайдың баурайында құрылған үлкен сахнада айтыс басталған. Еске салайық, халықаралық жыр бәйгесі Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің қолдауымен ұйымдастырылған «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» халықаралық фестивалі аясында өткізіліп отыр. «Алтай – алтын бесігім» ақындар айтысына еліміздің ғана емес, көршілес мемлекеттердің де үздік ақындары ат арытып келген. Айтысты сағынған ел орын болмаса да астарына төсеніш салып, жата-жастана тамашалады. Атшаптырым алаңға құрылған киіз үйлерде ас-су әзірленіп, меймандарға ұсынылды.

– Дәл мұндай той Шығыста бұған дейін өтпеді-ау деймін. Өте жоғары деңгейде ұйымдастырылған. Бейнебір Алтай таулары жырмен тербеліп тұрғандай. Осыны ұйымдастырған облыс басшыларына, қолдау көрсеткен кәсіпкерлерге ризашылығымды білдіремін. Осынау береке-бірлігімізді бекемдей түссек екен, – дейді Самар ауданынан келген қолөнер шебері Оралбек Бекқали.

Халықтың айызын қандырған ақындар айтысы әне-міне дегенше, өз мәресіне жетті. Нәтижесінде, бас бәйге көрерменнің де, қазылардың да ыстық ықыласына ие болған танымал ақын Дидар Қамиевке табысталды. Бірінші орын Абай облысынан келген айтыскер Рүстем Қайыртайға берілді. Екінші орын Батыс Қазақстанның намысын қорғаған Жансая Мусинаға бұйырса, үшінші орынға Сыр бойынан келген Нұрмат Мансұров пен шығыстың жыр жүйрігі Серік Қуанған тұрақтады.

Кешкісін ел осы сахнада өтетін гала концертке жиналды. Көпшілік күткен бұл кеште бауырлас елдерден келген өнер жұлдыздары ән салып, алтын бесіктерін әуенге бөлеп кетті. Салтанатты шараның ең кішкентай әншісі Саха елінен келген Архан Уйгуға облыс әкімі Нұрымбет Сақтағанов домбыра тарту етіп, қазақ елі атынан зор құрметін көрсетті. Айта кетсек, жеті жастағы Архан «Домбыра» әнімен танымал. Осы кеште де көпшіліктің жүрегіне жеткен әнді шырқап, қазақ халқының қошеметіне бөленді. Қырғызстаннан келген әнші Нұрайым Ақылбекова Катонқарағайдың табиғатын өз туған жеріне ұқсатты.

– Шетелде емес, өзімнің жерімде жүргендеймін. Тіліміз ғана емес, табиғатымыз да ұқсас екен. Шығыс жұртына бақ-береке тілеймін, – деген қырғыз әншісі Нұрайым Ақылбекова өзінің хит әні «Жалғызымсыңды» жанды дауыста орындап берді.

Түркі әлемінің тұтас тарихы жинақ­тал­ған прологпен басталған концерт расымен де Алтай – түркі жұртының алтын бесігі екендігін сездіріп тұрды. Кеш соңында әдеттегідей әйгілі «Музарт» тобы Мұзтаудың етегін әуезді әнге бөледі. Өте жоғары деңгейде өткен іс-шара көптің көңілінен шыққаны ұзақ қол шапалақтау мен қошеметтен-ақ сезіліп тұрды.

Шығыс Қазақстан облысы,

Катонқарағай ауданы