Азаматтық қоғам бүгінде баяу, бірақ өте дұрыс бағытта қалыптасып жатыр.

Еліміздегі азаматтық қоғамның даму үрдісін бірнеше нақты кезеңдерге бөліп қарастыруға болады. Caravan.kz медиа порталы толық тарқатады.

1990-жылдары азаматтық қоғам қалыптасу кезеңінен өтті. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстанда демократияландыру процесі біртіндеп басталды. 1995 жылы құқықтық мемлекеттің қағидаларын бекіткен Конституция қабылданды. Алғашқы үкіметтік емес ұйымдар, кәсіподақтар және тәуелсіз БАҚ пайда болып, қоғамдық бірлестіктер қызметінің заңнамалық негізі қалыптаса бастады. Алайда бұл кезеңде азаматтық қоғам баяу қарқында дамыды. Себебі халықтың тәжірибесі төмен, ал мемлекеттің ықпалы мықты болды.

2000-жылдары азаматтық қоғамның институты қалыптаса бастады. ҮЕҰ қызметін реттейтін заңдар енгізіліп, азаматтық бастамаларды қолдау үшін мемлекеттік бағдарламалар жасалды. Адам құқықтарын қорғау, экология, гендерлік теңдік салаларында құқық қорғау ұйымдары дами бастады.

2010-жылдары азаматтық қоғам белсендірек бола түсті. Волонтёрлік қозғалыстар мен әлеуметтік жобалар дамып, мемлекеттік органдар жанынан қоғамдық кеңестер құрыла бастады. Әртүрлі әлеуметтік және саяси мәселелер бойынша акциялар мен наразылықтар өткізіліп, азаматтардың өзін-өзі ұйымдастыруына арналған цифрлық платформалар пайда болды.

2019 жылы билік ауысты. Қасым-Жомарт Тоқаев ел басқаруға кіріскен кезеңінен бастап елімізде саяси реформалар жүргізіліп, азаматтық қоғам қарқынды дами бастады.

2022 жылғы қаңтар оқиғасы орын алды. Сарапшылардың айтуынша, дәл осы оқиғадан кейін көптеген саяси өзгерістер орын ала бастады. Бұл кезең азаматтық белсенділіктің артқанын және қоғам мен мемлекет арасындағы проблемаларды ашық көрсетті. Президент мемлекеттік саясатты қайта қарастыру және азаматтық қоғамды реформалау қажеттігін сол кезде басып айтқан.

Мемлекет басшысының негізгі бастамаларының бірі – саяси реформалар және азаматтық бостандықтарды кеңейту. 2023 жылғы парламент сайлауында алғаш рет бірмандаттық округтер арқылы тәуелсіз кандидаттар сайлауға түсу мүмкіндігіне ие болды. Сондай-ақ, партияларды тіркеу талаптары жеңілдетілді. Бұрын саяси партия құру үшін 20 мың адамнан тұратын мүшелік талап етілсе, бұл сан 5 мыңға дейін азайтылды. Оның ішінде «Күшті президент, ықпалды парламент, есеп беретін үкімет» деген қағида өте маңызды.

«Президенттің билікке келгеніне 6 жыл болса, саяси реформалардың жүзеге асып жатқанына үш жыл болды. Дәл осы сәттен бастап қоғамда нақты өзгерістер айқын көрініс тапты. Соның ішінде президенттік билікті бір реттік және жеті жылдық етіп бекітті. Сайлаудағы өзгерістер ол өте маңызды шешім. Жастар қатарының артуы үлкен көрсеткіш. Бұрын соңды болмаған қадам. Қазір қарапайым азамат өзінің білімі мен тәжірибесінің арқасында ел басқару ісіне араласа алады. Мен қызмет жасап отырған парламентке бір мандатты округтан сайлануы. Аудан және ауыл әкімдерінің сайлау арқылы тағайындалуы. Бұның барлығы азаматтық қоғамның көрсеткіші», — дейді мәжіліс депутаты Жарқынбек Амантайұлы

«Қазір парламенттің, оның ішінде мәслихат депутаттарының ықпалының артқанын көріп отырмыз. Үкімет парламентке келіп есеп беруі дәстүрге айналды. Пленарлық отырыстар жыл бойы өткізіледі. Әрине, халықтың көзіне бұл көрінбеуі мүмкін, алайда олар әрдайым онлайн және оффлайн режимде пікір алмасып, жұмыс қарқынды жүріп жатыр. Бұл бағытта барлығы жолға қойылған», — дейді саясаттанушы Борис Поломарчук.

Сайлау жүйесін реформалау арқылы халық жергілікті басқаруға тікелей қатысу мүмкіндігі туды. 2020 жылы бейбіт митингілер туралы заңға өзгерістер енгізілді. Оның арқасында митинг өткізу үшін рұқсат алудың қажеттілігі жойылды. Ол үшін тек ескертсе жеткілікті. Сондай-ақ халықтың билікпен байланысын жеңілдету тетіктері оң нәтиже беріп келеді.

«Бұл жерде халық үшін қолайлы әдістердің барын еске салған жөн. Мысалы еOtinish сайты іске қосылды. Енді әр азамат үйінен шықпай өзіне қажет мемлекеттік органға өтініш жібере алады. Сәйкесінше, жауап алу да жеңілдеді. Бұдан бөлек оның өтінішін кім және қалай өңдеп жатқанын да бақылай алады. Петиция сайты да азаматтық қоғамның көрсеткіші. Бұл механизм ел тұрғындарының басын біріктіріп, толғандырған мәселені күн тәртібіне шығара алатын мүмкіндік беріп отыр», — деді саясаттанушы.

Саясаттанушының пікірінше, азаматтық қоғам бүгінде баяу, бірақ өте дұрыс бағытта қалыптасып жатыр.

«Мәскеу бірден тұрғызылған жоқ. Сол сияқты біздің азаматтық қоғам да ақырындап дамып жатыр. Мемлекет басшысының ұсыныстары үкімет пен депутаттар арасында оң қабылданып, «еститін мемлекет» тұжырымы қолға алынды. Енді жергілікті басқару органдары бұл жүйені әрі қарай тиімді етіп жүзеге асырады деп сенемін», — деп түйіндеді Борис Поломарчук.