Орталық Азия елдері су тапшылығына қатысты қазірден қамдануы керек. Бұл орайда өңірдегі су дипломатиясы аса маңызды.

Вашингтондағы Атлант кеңесі сарапшылары «Су қауіпсіздігіне» байланысты өткен жиында осылай деп дабыл қақты. 2021 жылғы құрғақшылық, Арал мен Каспий теңіздерінің тартылуы мен мұздықтардың жылдам еруі Орталық Азиядағы интеграция бағытын айқындап отыр. «Бұл алдағы жылдары трансшекаралық өзендерге тәуелді Қазақстан үшін тіпті маңызды бола түседі», — дейді америкалық мамандар.

Климаттың өзгеруі, халық санының артуы, инфрақұрылым мәселесі және трансшекаралық өзендерден туындайтын су тапшылығы Орталық Азия елдерінің қарым-қатынасына сызат түсіріп, тұрақсыздыққа алып келуі мүмкін. Атлант кеңесінің соңғы есебінде сарапшылар осындай қорытындыға келген.

Уэсли Александр Хилл, ITIC Энергетика, даму және қауіпсіздік бағдарламасының директоры, сарапшы:

- Суға қатысты қиындықтар жағдайды ушықтырып жіберетінін тарихтағы қақтығыстарға қарап бағамдауға болады. Эфиопиядағы азаматтық соғысқа себеп болған суға қатысты келіспеушіліктер, Сириядағы тұрақсыздыққа себеп болған ауқымды құрғақшылық секілді кейстерден сабақ алуымыз керек. Елдің не өңірдің дамуы мен инвесторлар үшін тартымдылығын арттыруда ең негізгі қажеттілік саналатын судың қауіпсіз жағдайда болуы аса маңызды.

«Қолайлы инвестициялық климат қалыптастыруда Қазақстан үшін көрші елдермен су дипломатиясын шебер ұстана білу өзекті. Әсіресе Жайық өзені бойынша Ресеймен, Іле өзені бойынша Қытаймен серіктестік орнатып, су ресурстарын басқару және қорғау бағытында Қазақстан бірқатар келісімге қол жеткізді», — деді сарапшылар. Дегенмен Памир, Тянь-Шань тауларынан бастау алатын трансшекаралық өзендер бойынша атқарылатын жұмыс орасан.

Вилдер Алехандро Санчез, Second Floor Strategies компаниясының президенті:

- Қырғызстан мен Тәжікстанның су ресурстарын тиімді бөлісу үшін Қазақстан тарапы оларда жоқ экономикалық құралдарды қолдана алады. Баж салығын азайту, жұмыс орындарын ашу, сауда көлемін арттыру, пайдалы қазбалар секілді мүмкіндіктерді айырбастауына болады. Ол үшін Қазақстан өзінің экономикасы мен индустриясын бұдан да артық деңгейде дамыта түсуі керек.

Сара Кэмерон, Мaryland университетінің профессоры:

- Соңғы есебіміз бойынша Орталық Азия елдері ішінде Қырғызстан мен Тәжікстанда су ресурстары анағұрлым көбірек. Қалған елдер солардың шешіміне тәуелді болып қалуы мүмкін. Сондықтан екіжақты қарым-қатынаста дәл осы су ресурстарына қатысты мәселелер бірінші орында тұруы керек. Одан кейін Қырғызстан мен Тәжікстанның ішінде суды шектеулі мөлшерде қолдану механизмдерін ойластыру керек. Оның өтемі үшін Өзбекстан, Қазақстан сияқты елдер не бере алады? Бұл жоспар да дайын тұруы керек және сарапшылар бірлесіп жұмыс істеуі қажет.

Сарапшылар C5 форматындағы ынтымақтастықты сыртқы саясатпен қатар, су тапшылығы сияқты ішкі мәселерді шешуге де арнау қажеттігін айтады. Биыл елімізде Орталық Азиядағы қоршаған ортаны қорғау саммиті өтеді. Онда өңірлік су кеңесін құру, жаңа технологияларды қолдану, су каналдары мен күн энергиясы панелдерін біріктіретін бірегей жоба секілді тың әрі тиімді идеялар талқыланады деп жоспарланған.