МҮМКІНДІКТЕР ӘЛЕМІ

Тәуелсіз Қазақстан атанған 30 жылдың ішінде еліміздің білім саласында түрлі реформалар енгізілгені белгілі. Сонау 2004 жылдан бері басталған Ұлттық бірыңғай тестілеу кезінде талапкерлер үшін де ата-аналар үшін де ауыр сынақ болғаны белгілі. Ал қазіргі таңда заман талабына сай тестілеу жүйесі жаңғырып, біршама оңтайландырылды.

2024 жылы Ұлттық тестілеу орталығының қорытындысы бойынша республика бойынша 181 мыңнан астам талапкер (екі мүмкіндікті есепке алғанда 326 мың рет) ҰБТ тапсырды.

Оның ішінде, талапкерлердің 75,1% -ы қазақ тілінде, 24,8% -ы орыс тілінде, 168 адам ағылшын тілінде тестілеуден өтті. Атап айтқанда, шекті балды 76,4%-ға жуық (139 мың) талапкер жинады. Орташа балл – 68 баллды қамтыса, ең жоғары балл – 140 болып белгіленді. Өткен жылы Ұлттық бірыңғай тестілеуге 641 ерекше білім беру қажеттілігі бар бала қатысса, 628 адамның нәтижелері ереже бұзғаны үшін жойылған.

Ал 2025 жылғы ҰБТ-да қалай өткізілуде? Бұл туралы толығырақ тарқатып айтуды құп көріп отырмыз.

Биылғы жылы талапкерлерге ҰБТ-ны былтырғыдай бес рет тапсыруға мүмкіндіктердің қарастырылуының өзі сынақтың біршама жеңілдетілгенін көрсетеді. Мәселен, ақылы оқуға түсу үшін талапкерлер қаңтар, наурыз, тамыз айларында тапсырса, негізгі тестілеуден (мамырдан шілдеге дейін) – грантқа түсу үшін 2 рет тапсыруларына болады.

Қаңтар айында Ұлттық бірыңғай тестілеудің алғашқысы өтіп, үш аптаның ішінде 126 мыңға жуық талапкер тест тапсырған. Шекті балды 72%-ға жуық талапкер жинаса, орташа балл 67 балды құрады. Ең жоғары балл 140 болса, 138 баллды шымкенттік оқушы жинап шықты. Ал 150 талапкер 130 балдан жоғары балл жинап шыққан. 78,7%-ы қазақ тілінде, 21,2%-ы орыс тілінде, 62 адам ағылшын тілінде тестілеуден өтті.

Талапкерлердің басым бөлігі, 17,8%-ы «Биология-Химия» пәндер комбинациясын тапсырған. Сонымен қатар, 17,2%-ы «Математика-Физика» және 10,4%-ы «Математика-Информатика» комбинациясын таңдаған болып шықты. Ең аз таңдалған комбинация – «Химия-Физика», оны 149 адам тапсырды.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар оқуға түсушілерден қаңтар ҰБТ-сына 295 талапкер қатысқан. Осынау маңызды сынаққа жауапкершлікпен қарамағандар да табылды. Осындай 142 адамның нәтижесі қабылданбады.

Талапкерлердің ҰБТ-ға Ұлттық тестілеу орталығының app.testcenter.kz сайтында немесе UTO қосымшасы арқылы тіркелуге мүмкіндігі бар. Дәл қазіргі таңда өткізіліп жатқан бұл сынаққа орта білім беру ұйымдарының бітіруші 11 (12) сынып оқушылары, шартты түрде ақылы негізде күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары оқу орындарына қабылданғандар және өткен жылғы мектеп және колледж түлектері қатыса алады.

ҚР азаматы болып табылмайтын ұлты қазақ тұлғалар және шетелде білім алған бітіруші 11 (12) сынып оқушылары (Қазақстан Республикасының азаматтары) да осы тестілеуге қатысады.

Тестілеуге қатысу құны – 5 640 теңгені төлеген талапкерлер қатыстырылады.

Тест тапсыруға ниет білдірген талапкерлер ҰБТ-ға тіркелу кезінде тестілеу өтетін пунктті, күнді және уақытты өздері таңдауға мүмкіндіктері бар.

ҰБТ-ны қайта тапсыруға ниеттілерді осы орайда бірқатар сауалдар мазалайтыны анық. Мәселен, өзі қаламаған мамандыққа оқуға түскендер қайтадан ҰБТ тапсырып, грант конкурсына тағы қатысып, бағын сынай алады. Ал қазір грантта оқып жатса, келер жылы грант конкурсына қатысу үшін гранттан бас тартып, жоғары оқу орнынан шығуына тура келеді. Бірақ ҰБТ-ны университет қабырғасынан шықпай-ақ тапсыруына мүмкіндік бар. Мұның өзі талапкерге артылатын жүкті жеңілдету жолындағы игі қадамдардың бірі десек болғандай.

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДАЙЫНДЫҚТЫҢ ЖАЙЫ

Оқу жылының аяғына дейін өз жалғасын табатын осынау сындарлы сыннан талапкерлеріміздің әрбірінің сүрінбей өтуіне септігі тиеді деген ниетпен саладағы бірқатар мамандардың ой-пікірін білген едік. 11-ші сынып оқушысы тестілеуге дайындалмас бұрын психологиялық тұрғыдан әзірлік жүргізу керектігін алға тартады мамандар.

Кентау қаласындағы Т.Рысқұлов атындағы №24 жалпы білім беретін мектептің педагог-психологы Гүлсінай Ниятова: «Мектеп бітіруші түлектерге ұлттық бірыңғай тестілеуге дайындық жүргізбес бұрын оқу жылының басында арнайы жоспар түзіледі. Әр оқушының әлеуметтік жағдайы ескеріліп, картотека түзіледі. Сонымен қатар темперамент тесті арқылы оқушылардың мінез-құлық ерекшелігі анықталады. Одан әрі психологиялық ахуалы мен психологиялық денсаулығын қалыпты деңгейде ұстап тұру мақсатында оқушылармен бекітілген сабақтар жүргізіледі. Оқушылармен бірге ата-аналарға да мамандыққа қатысты бағыт-бағдар беріледі. Сабақ беретін пән мұғалімдеріне әр баламен жұмыс жасау ерекшелігі таныстырылады. Оқушыны психологиялық тұрғыдан ұлттық бірыңғай тестілеуге дайындау барысында ҰБТ-дан кейінгі жағдай туралы әңгімелесу де назардан тыс қалмайды. Жеке және топтық тренинг сабақтар мен кеңес беру жұмыстары жыл бойына жалғасады. Мұндағы мақсат – оқушыларды ҰБТ-ны сенімді тапсыруға дайындау. Сонымен қатар, өзін тану арқылы, өзіндік бағалауын қалыптастыру, стрессті жеңуге жол көрсету» дейді маман.

АҚЫЛ-КЕҢЕС БІЗДЕН. ДАЙЫНДЫҚ СІЗДЕН...

Ұлттық бірыңғай тестілеу талапкерден сөз жоқ тыңғылықты дайындықты талап ететін маңызды сынақ екені баршамызға белгілі. Десе де 24/7 бас алмай дайындала берудің пайдасынан зияны басымырақ болары сөзсіз. Сондықтан да дайындықты қалай тиімді жүргізуге болатындығы жөнінде психолог маманның кеңесіне назар аударсақ деймін.

Ең алдымен оқуға қолайлы орын қажет. Сонымен қатар оқуға қажетті құрал-жабдықтардың болуы маңызды.

Бөлмеңде ақшыл көк, сары түстердегі заттардың мейілінше көбірек болғанын қадағала. Өйткені бұл түстер адамның интеллектуалдық беделін арттыруға ықпал етпек.

Сабақ оқу барысында оқу жоспарының болуы қажет. Дайындықтың әрбір күніне жүйелі жоспар құрылып, дайындық нақты тақырып бойынша жүргізілсе, ол өз нәтижесін бермек.

Ең әуелі күрделі тақырыптарды тереңірек меңгеруге ұмтыл. Бұл қиындық туғызған жағдайда, өзіңе ұнайтын тақырыптарды таңдауға тырыс.

Оқу мен демалысты кезектестіріп отыр. Мәселен қырық минут сабақ оқу одан кейін он минут демалыс. Демалыс мезетінде үй шаруаларына көмектесу өзіңе де ата-анаңа да пайдалы болмақ.

Оқығаныңды айна қатесіз жаттап алу шарт емес. Мүмкіндігінше арнайы жоспар түзіп, материалдың құрылымын дайындау аса маңызды.

Әр пән бойынша әртүрлі әзірленген тест нұсқаларымен дайындалуға дағдылан. Тесттің түрлі құрылымымен танысу арқылы бұл бағыттағы білімің де арта түспек.

Емтиханға дайындық барысында ешқашан тапсырманы орындай алмаймын деген ойды санаңнан мүлде шығарып таста. Өзіңнің жетістікке жеткен, салтанатты жағдайдағы күйіңді елестету жеңіске бір қадам болса да сені жақындата түспек.

Иә психолог Гүлсінай Ниятованың ақыл-кеңесі талапкерлердің кәдесіне жарайды деген үміттеміз.

Осы орайда Қаскелең қаласындағы Абай мектеп-гимназиясының тарих пәнінің мұғалімі Эльмира Сенбекқызы қазақстан тарихы пәнінен тестке дайындық барысында талапкерлердің ескеруі керек дүниелерін тілге тиек етті.

– Қазақстан тарихы пәнінен ҰБТ-ға дайындық кезінде ең бірінші теориялық білімге назар аударған жөн. Өйткені контекстік тапсырмаларды шешуде теориялық тұрғыдан білімді болу – аса маңызды. Осы орайда мектеп оқулықтарына қайта көз жүгірту артықтық етпейді. Әсіресе, 7-ші сыныптағы орта ғасырлардағы Қазақстан тарихын (қазіргі заманды қоса алғанда) ден қойып оқу көп дүниені білуге үйретпек. Сондай-ақ, картамен жұмыс та аса маңызды. Себебі картаны білген оқушы кез-келген тапсырмада оның көмегіне сүйене алады. Осы орайда, картаны білу кейбір сұрақтардың жауабын дұрыс білуге әсер етеді. Картада батысты, шығысты ажыратып, өзен-көлдердің қайда орналасқанын білудің өзі тест сұрақтарының жауабын дұрыс табуға ықпалын тиігізеді.

Сондай-ақ дайындық барысында жылдарға айрықша көңіл бөлінуі керек. Мәселен, бір жылда қанша оқиға болды? Маңызды есімдер, жылдар, қалалалар осының бәрін мүмкіндігінше есте ұстауға ұмтылу керек. Жылдарды жаттау кезінде маңызды оқиғаның датасымен жаттау – тиімді әдістің бірі. Мұның барлығы өз кезегінде оқыған мәліметтерді есте сақтап қалуға ықпал етеді. Егер де талапкер жылдарды білсе, жылдардағы оқиғаларды білсе тест сұрағының жауабы салыстырмалы түрде өзінен-өзі табылып тұрады. Қазіргі балалар тест тапсырмаларын орындау барысында тест сұрақтарына жауап береді де, контекстен қиналып жатады. Сондықтан мектептегі тапсырмаларды контекстке негіздеп беруге назар аударылуы керек» дейді мұғалім.

Мұның барлығын талапкерлеріміз ескерсе, алдағы сында өз пайдаларына жаратары сөзсіз.

«ӨЗІҢЕ СЕН, ӨЗІҢДІ АЛЫП ШЫҒАР... »

Ұлттық бірыңғай тестілеуге әрбір талапкер барлық күш-жігерін жұмсап, дайындалуда. Осындай талапкерлердің бірі – «Juz40» online білім беру орталығының оқушысы Олжас Есіркеп. Осы орайда болашақта мемлекеттік тіліміз – қазақ тілінің дамуы жолында еселі еңбек етуді көздейтін Олжастың ҰБТ турасындағы пікірін білуді жөн санадық.

– Мен Ұлттық бірыңғай тестілеуге дайындықты 10-шы сыныпта бастадым. Екі жылдан бері біраз нәрсені меңгеруге мүмкіндік алдым десем артық айтқандық емес. Таңдау пәнім: қазақ тілі мен әдебиеті.

Ұлы Абай атамыздың «Өзіңе сен өзіңді алып шығар, Еңбегің мен ақылың екі жақтап» атты өлең жолдарын өмірлік ұраным етіп алғанмын. Дайындыққа бір күнде жеті сағаттан кем бөлмеймін. Қаңтар айында өткен ҰБТ-дан 122 балл жинадым. Алдағы уақытта ҰБТ-ға дайындықты жүйелі түрде жалғастырып, жоғары нәтиже көрсетемін деген ойдамын. Бар арманым – менің бар тілеуімді тілеп отырған ата-анамның үмітін ақтап, жоғары оқу орнына түсу, – дейді талапкер.

Біз де өзінің біліміне, өзінің еселі еңбегіне сенген өскелең ұрпақтың жұлдызы жарық бол

са екен деп тіледік.

Гүлмира САДЫҚ