Наурыз – түркі тілдес ұлттар арасында ежелден аталып өтетін ерекше мейрам. Жыл басымен тұспа-тұс келіп, ұлттық құндылықтарды дәріптеуді көздейтін мереке Қазақстанда өткен жылдан бастап айрықша сипатқа ие болды. Ел бойынша бір аптадан астам уақыт бойы түрлі шаралар ұйымдастырылып, өскелең ұрпақ жыл басы – Әз Наурыздың құндылығын жете түсіне бастады.

Осыған орай, Caravan.kz тілшісі «Қазақ ауылы» этно ауылының жетекшісі, ұлттық өнер – киіз үй жасау кәсібін дәріптеуші кәсіпкер Алтынай Тәңірбергеновамен сұхбаттасқан еді.

— Алтынай Мұратжанқызы, Наурыз мерекесі қарсаңында, өзіңізбен сұхбаттасып, жетекшілік етіп отырған қор жұмысымен оқырмандарды таныстыруды жөн көрдік? Жалпы ұлттық өнер, оның ішінде киіз үй жасау ісіне қалай келдіңіз?

Алдымен өзімді оқырмандарға таныстырып өтейін, аты-жөнім Тәңірбергенова Алтынай Мұратжанқызы. Ақтөбе облысының тумасы болғандықтан кіші жүздің қызы боламын. Біз атақты Мөңке бидің ұрпақтарымыз. Мен көп жылдар бойы «Bi Group» компаниялар тобының корпоративтік қорында, қайырымдылық қоры жетекшісі болып жұмыс істедім. Кейін 2019 жылы өзімнің жеке қоғамдық бірлестігімді құрып, соған жетекшілік еттім. Біз онда қиын жағдайда қалған әйелдерге көмек берумен айналыстық. Мен «Bi Group» компаниялар тобының корпоративтік қорында мүмкіндігі шектеулі балалардың шығармашылық дамуымен айналысатын «Жұлдызай» фестивалінде жұмыс істедім. Сол кезде өзім орыс мектебін бітірсем де, қазақ тілінде таза сөйлейтін адамдарға қатты қызығатынмын. Сөйтіп, ана тілімізге ден қойып, қазақша сөйлей бастадым, оған қоса камера алдында, телеарна, бағдарламаларда қазақ тілінде сұхбат беріп үйрендім. Әрине, тілге деген сүйіспеншілігім оянған соң, өзіміздің ұлттық дәстүр, құндылықтарға қызығушылығым арта бастады. Өзімнің бастапқы мамандығым теміржол саласы болса, екіншісі — экономист мамандығы болды. Бірақ есейген уақытымда психолог оқуын тәмамдап, психология ғылымдарының кандидаты атандым. Киіз үй даярлаумен біз 8 жыл бұрын айналыстық, алайда пандемияның салдарынан жұмысымызды тоқтатуға тура келді. Бізде киіз үй, жиһаз цехтары болды, барлық кәсіпорынның жұмысын пандемия салдарынан тоқтаттық. Тек қазіргі таңда ғана біз киіз үй даярлау жұмысын қайта қолға алдық.

— Осы орайда, киіз үй жасау технологиясымен таныстырып өтсеңіз?

Біз киіз үйді жасау барысында шпон (қатпарланған ағаш – ред.) материалын пайдаланамыз. Оны Өскеменнен арнайы алдырып, ал киізді Шымкенттен жеткіземіз. Киіз үйлердің барлығы таза ағаштан жасалады, соған байланысты соңғы екі жыл бойы біз киіз үй жасау технологиясын жетілдіріп отырдық. Қазір бізде уық, шаңырақ, кереге сынды киіз үй жабдықтарын әзірлейтін 8 станок жұмыс істеп тұр. Бұл ретте, жабыстырылған шпонның өте берік болатынын атап өту керек. Сол себепті одан жасалатын уық, кереге, шаңырақ та мығым болады. Одан бөлек Ақмола облысында өзіміздің шаруа қожалығымыз бар, онда біз этно ауылдарды ұйымдастырамыз. Онда түрлі мәдени іс-шаралар өткізіліп жатады. Өзім, сонымен бірге, Қазақстан халқы Ассамблеясы жанындағы Астана қ. бойынша Аналар кеңесінің төрайымы қызметін атқарамын. Біз қиын жағдайда қалған әйелдерге, аналарға шеберлік сыныптарын, түрлі оқу бағдарламаларын тегін ұйымдастырып тұрамыз. Мақсатымыз – отбасы институты, ана тілі мен шығармашылық дамуға қолдау көрсету болып табылады. Мұндай шеберлік сыныптарының қатарында киіз басу, тігін тігу, құрт дайындау және т.б. бар. Біз бұл жобалардың барлығын коммерциялауды көздейміз. Мәселен, мұндай шеберлік сыныптарына шетел азаматтары да қатысады. Оның бәрі «Қазақ ауылы» деп аталатын этно ауылда өтеді.

— Наурыз мейрамы қарсаңында киіз үйлерге деген сұраныс қандай?

Киіз үйге деген сұраныс әрине бар, алайда бізде оны әлі күнге дейін тек жалға алады. Мысалы, әкімдік, мектептер киіз үйлерді Наурыз мерекесі қарсаңында тек жалға алып жатады. Сонда біз тек Наурыз мейрамы қарсаңында ғана ұлттық құндылықтарымызды дәріптеуіміз керек пе? Қазіргі таңда біз киіз үйді сатып алумен бірге оны құру, қайта алу қызметін ұсынатын сервисті әзірледік. Себебі адамдар киіз үйді сатып алғысы келгенімен, оны қалай құру керектігін көп біле бермейді. Осыған орай, бізде киіз үйді құру, қайта алу және оны сақтау жөнінде сервис бар. Мысалы, сіз мамырда киіз үйді сатып алсаңыз, қазан-қараша айында күннің салқындауына байланысты, біз оны қайта жинап алып, кемірушілер мен жәндіктерден қорғайтын арнайы құралдармен өңдеп, чехолдарға салып қоямыз.

— Осы ретте, тағы да бір сұрақ туындап отыр. Ұлттық өнерді дәріптеушілер ретінде, мемлекет тарапынан қандай да қолдау көрсетіле ме?

Иә, біз Астана дамыту орталығына инновациялық жоба ретінде жер алу жайында өтінім жолдадық. Өкінішке орай, процесс өте көп уақытқа созылып жатыр. Қолдау бар, алайда жұмыс істеу қиын. Гранттарға да өтінім береміз, солардың бірі «QazInnovation» инновациялық грантына да қатысқан болатынбыз, алайда мониторинг жұмысының қиындығы мен өзге де жағдайларға байланысты одан бас тартуға тура келді.

— Өзіңіз білесіз, Наурыз айы өткен жылдан бері елімізде кең көлемде аталып өте бастады. Мәселен, 14 – наурыз елімізде «Амал күні» ретінде тойланады. Бірақ кей тарихшылар мұнымен келіспей отыр. Осы жөнінде сіздің де пікіріңізді білсек?

Иә, Наурыз мерекесі елімізде өткен жылдан бастап ауқымды көлемде тойланып жатыр. Десе де батыста, оның ішінде өзім өскен Ақтөбеде бала күнімде Наурыз мейрамы тек 22-сі ғана емес, бір апта бұрын келетіні есімде қалыпты. Біз бір апта бойы бір-бірімізді, туған-туыс, дос жаранды аралап, «көрісу» дәстүрін жасайтынбыз. Қазір түрлі сарапшылар мен тарихшылардың «Наурызды бір апта бұрын тойламайтын» деген пікірін оқып, онымен келіспейтінімді атап өткім келеді. Наурыз – жылдың басы, ал «Амал», «Көрісу күні» соның бір бөлшегі деп түсінемін.

— Әр отбасында Наурыз мерекесінің символы болған «наурыз көже» даярлаудың өз дәстүрі бар. Сіздің отбасыңызда мұндай ерекшелік бар ма?

Иә, біз жыл сайын наурыз көже дайындаймыз. Дайын болған наурыз көжені міндетті түрде алты үйге тарамыз. Біздің отбасының наурыз көже әзірлеу ерекшелігі біз көжені қақталған еттің сорпасына пісіреміз. Сосын осы сорпаға көжеге қажет басқа жеті түрлі құрамды қосамын. Наурыз көже – қазақ халқының жай ғана мерекелік тағамы емес, ол бір дастархан басына жиналған барлық отбасы мүшелерін, еңкейген кәріден, еңбектеген сәбиге дейін біріктіретін ерекше ұлттық тағам. Сондықтан оны дайындау дәстүрін әр отбасы ұстануы тиіс деп ойлаймын.

— Наурыз мерекесіне орай оқырмандарымызға жылы тілегіңізді білдірсеңіз?

Барлық қазақстандықтарды Наурыз мейрамымен шын жүректен құттықтаймын. Отбасыларыңызбен бірге, жыл сайын Наурыз мерекесіне бастарыңыз аман, дендеріңіз сау болып, аман-есен жете беріңіздер! Тағы бір тілегім, Наурыз тек осы аймен ғана шектелмесе екен деймін. Барлық отандастарымызды ұлттық киім киіп, қазақтың ұлттық әдет-ғұрпын сақтауға шақырамын. Өткенсіз бүгініміз жоқ. Мен жүрген жерімде үнемі жастарға өз елімізде аяғымызда нық тұрайық деп айтып жүремін. Ол дегеніміз не? Ол — өзіміздің дәстүрге берік болу, ата-бабалардан аманат болып қалған тарихқа құрметпен қарау, оны жас буынға дәріптеу деген сөз. Әрине бәріміз бірдей киіз үйге көшіп кетпеспіз. Алайда, ұлттық салт-дәстүрімізді ұмытпауымыз керек. Мысалы, өз өмірімде болған бір жайтпен бөлісе кетейін. Мен қызымды ұзатқан сәтте сыңсу әнін жатқа айттым. Тарихы тереңде жатқан осы ғұрыпта өте терең тәрбие мен психологиялық мән-мағына жатыр. Қыз беру оңай емес, алайда мен осы әннің арқасында өз эмоцияма ерік бермей, көпшіліктің алдында мұқият орындап шығып, қызымның жат жұрттық екенін түсіндім. Айтайын дегенім, қазақтың әр салтында осындай терең мағына мен сыр жатыр. Осыны келер ұрпақтың бойына сіңіру – сіз бен біздің бүгінгі міндетіміз.

Әңгімеңізге рахмет!