Қытайдағы күнбағыс майының дені Қазақстанда өндірілген. Былтыр бұл ел 1,21 млн тонна өнімді сырттан алыпты. Оның 115 мың тоннадан астамын біздің ел жөнелтті. Сөйтіп алғашқы үштікті түйіндеп отырмыз. Ал ел ішіндегі ахуал қандай?

Күнбағыс алқабы ұлғаяды

Отандық кәсіпкерлер май дақылдарын терең өңдеуді меңгерді. Неғұрлым терең өңделген өнімнің жаһандық нарықтағы құны да қымбатырақ болады. Былтыр 1 млн тонна, яғни 560 млн доллардың өнімін экспорттадық. Көрсеткішті еселеу үшін күнбағыс алқабын 1,5 млн гектарға дейін ұлғайту көзделеді. Майлы дақылдарды қайта өңдеушілердің Ұлттық қауымдастығы мәлімдегендей, жыл сайын дайын өнімге сұраныс артып жатыр. Әзірге шикізат тапшы. Салдарынан жергілікті зауыттар толық қуатта жұмыс істей алмай отыр. Соған қарамастан, экспорттық әлеуетіміз жоғары. Жаңа жобалар көрсеткішті арттыруға мүмкіндік береді, — дейді сала мамандары.

Ядыкар Ибрагимов, Ұлттық майлы дақылдарды қайта өңдеушілер қауымдастығының төрағасы:

- Мемлекет басшысы шикізаттық емес тауарлардың экспортын екі есе ұлғайтуды тапсырды. Осы орайда май кәсіпорындары дақылдарды терең өңдеуді дамытуға ден қойып жатыр. Биыл өңдеу қуаты 231 мың тонна болатын екі жобаны іске қосып жатырмыз. Бұл үшін 18 млрд теңгеден астам қаржы бөлінді.

Елде 47 май өңдеу зауыты бар

«Осы бөтелкедегі рафинадталған май өндірісі ең алдымен бағаны тұрақтандыруға, сол арқылы импортты азайтуға мүмкіндік береді», — дейді сарапшылар. Қазір елде 47 майлы дақылдарды өңдеу зауыты бар. Олардың жылдық қуаты 3,5 млн тоннадан асады. 2027 жылға қарай 6 млн тоннасын қайта өңдеу жоспары бар. Оның 5 млн-ы күнбағыс дақылы. 5 жылда майлы дақылдар алқабы да артады. Оның 17%-ы, яғни 4 млн гектарын күнбағыс, 1 млн га рапс, ал соя 2 млн га аумақты қамтиды.

Майлы дақылдар алқабы:

4 млн га — күнбағыс

1 млн га — рапс

2 млн га – соя

Май тасымалында кедергі жоқ

Енді өсімдік майын Ақтау портында тасымалдауға болады. Арнайы бекет әзірленіп жатыр. Қазірдің өзінде кедергі жоқ. Қауымдастық жетекшісі Ядыкар Ибрагимовтың айтуынша, бір ғана Қытай бағытына межеленген жоспар 90 пайызға орындалып келеді. Қазақстан жыл сайын мұнда 18 млн тонна өсімдік майлары мен мал азықтық қоспаларды жібереді. Ал Иранға 3,5 млн тоннасын жөнелтеміз. Орталық Азия елдері мен Ауғанстанда да отандық өнімімізді тұтынып отыр. Мамандар алдағы 5 жылда экспорт көлемін тағы 2 есе ұлғайтпақ. Ақшалай түсім де еселеп артады. Қазір әлемде күнбағыс түсімі 10%-ке азайған, бұл бағаның өсуіне себеп болды.

Елде маргарин өндірілуі мүмкін

Келесі жылы елде тоң май өндірісі қолға алынады. Отандық зауыттар дайын өнім көлемін арттыра беруге ниетті. Қазір кондитерлер импорттық пальма майын қолдануға мәжбүр. Себебі бағасы арзан, ал сапасы күмәнді. Осы орайда отандық май өндірушілер маргаринді күнбағыс, рапс, соя негізінде жасап шығаруға ден қоймақшы. Бұл пайдалы әрі азық-түлік қауіпсіздігіне сай келетін өнім, — дейді қауымдастық төрағасы.

Ядыкар Ибрагимов, Ұлттық майлы дақылдарды қайта өңдеушілер қауымдастығының төрағасы:

- Біз кедендік одаққа мүше елміз. Қауымдастығымыз құрылмай тұрғанда, кей құжаттарға пальманы импорттауға мүмкіндік беретін өзгерістер енгізілген. Бұл түсінікті, бізде пальма өндірілмейді. Алайда күнбағыс, рапс, сояны өндіреміз. Сол себепті Еуразиялық экономикалық комиссияға осы талапқа түзету енгізуді сұрамақшымыз. Өзіміздің өндірушілерге мүмкіндік беру керек.

Сары май импорты азайды

Сары май импорты 29 пайызға азайған. Десе де ішкі нарықтағы сұраныстың 17 пайызын осы шетелдік өнімдер қамтиды. Мамандар отандық өнім үлесін арттыруға әрекет етіп жатыр. Нәтижесіз емес, былтыр кәсіпорындар 32,5 мың тоннасын нарыққа шығарды. Бұл алдыңғы жылдан 31 пайызға көп. Экспорт 2 жарым есе өсті. Сөйтіп 4 мың тоннадан астамын Ресей, Түркіменстан, Армения және Қырғызстанға асырдық. Талғампаз тұтынушылар Еуропа, Иран, ТМД аумағы елдерінен келетін сары майды іздейді екен. Бір жылда 35 мың тонна сары май сатылды. Қазір оның нарықтағы құны шамамен 4 400 теңгеден асады. Баға 13 пайызға өскен.

Былтыр елімізде рекордтық көлемдегі күнбағыс дақылы жиналды. Дегенмен әлемнің бірқатар елінде құрғақшылық әсерінен көрсеткіш нашар болған. Тіпті алдағы уақытта күнбағыс тұқымының өндірісі 8-9 млн тоннаға дейін азайып кетуі мүмкін деген болжам бар. Ал біздің шаруалар керісінше өзге бағыттағы алқаптарға майлы дақылдар дәнін себуге ниетті. Дұрыс технология қолданылса, түсім әлбетте болады. Оның үстіне өнімді қайта өңдейтін жаңа кәсіпорындар да салынады.