Жаздың көркі енеді жыл құсымен, жайраңдасып жас күлер құрбысымен... Хәкім Абай өлеңіне арқау еткен жыл құсы – наурызек. Ол ерте көктемде, дәл осы уақытта құс атаулының алды болып жететін тіршілік иесі.

«Қыстың бір күні қалса қорық», – дейді екен үлкендер. Өйткені көктемнің күні құбылмалы келеді. Аяқасты қар борап, әп-сәтте алай-түлей боран соғып кетуі кәдік. Ал құс келгенде «наурызек келді, енді қорқатын ештеңе жоқ» деп болжайды. Сөйтіп ел-жұрт наурызектің қашан келетінін күтеді. Ал сол құсымыз елге қашан келеді?

Сары бауыр, көк қанат наурызек – елге ерте жететін құс. Наурызек жетсе, одан әрі суық болмайды, күннің қабағы түспейді. Алайда жапалақтап қар жауады. «Наурызектің қарында бала жалаң аяқ жүрсе, аяғы жылдар бойы ауырмайды», – дейді мамандар.

Болат Бопайұлы, этнограф:

- Наурыз құсы келді деп атайтын болған. Енді сол құс келген кезде қар жауады. Ол қар жауғанда мәз дейтін амал келеді ғой. Мәз амалы келгенде мәз болмай, әз болмайды, шағала келмей жаз болмайды деп. Сол құс келген кезде жауған қардан адамдарды, балаларды жалаң аяқ жүргізетін қардың үстіне. Аяғы жылдар бойы ауырмайды деп. Екіншісі, сол қарға беті қолын жуғызатын, адамдардың ажары қайтпайды деп. Үшінші, сол қардан су алып, бұл қарды қарасабын жасайтын. Дәрілік сабын жасайтын.

Наурызектің алды елге наурыздың аяғы, арты сәуірдің басында ұшып келеді. Кей уақытта алдағы күннен суықты сезсе, кешігуі мүмкін. Сосын бұл құстың елде қыстап шығатын түрлері де бар.

Әлемде бұл құстың 60 түрі бар. Наурызек ұясын көбіне шөп арасына салады. Сондай-ақ адамның көзінен таса жүргенді ұнататынымен де ерекше.

Құдайберген Әміреқұл, Қазақстан биоалуантүрлілікті сақтау ассоциациясының маманы:

- Наурызектің бізде ең кең тарағаны ақ наурызек, қаратамақ наурызек, одан кейін таулы жерлерде тау наурызегі бар. Далалы жерде сары наурызек кездеседі бізде. Наурызекке ұқсас және басқа құстар бар, соған туыс боп келетін жадырақ деген. Ол да Қазақстанның далалы жерлерінде өте кең тараған.

Наурызда күртік қардың көбесі сөгіледі. Қар кеткен жерге көк қаулайды. Ақ ұлпа астынан қылтиып бәйшешек шығады. Сосын көктемнің хабаршысындай болып, алғаш көкала наурызек келеді. Көктемнің елжіреген күніне аса сене бермейтін малшы мен диқаншы наурыезкті көріп барып қана малын көктеуге айдап, егінге қамданады.