Конституциялық соттың құрылуы, мұғалімдердің жалақысының артуы мен жергілікті билік өкілеттігінің кеңеюі. Бүгін Мәжілісте Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жүзеге асырған негізгі реформалар талқыланды. Депутаттардың пікірінше, ең маңызды қадамдардың бірі – суперпрезиденттік басқару үлгісінен бас тарту болды. Енді Мемлекет басшысы қандай да бір саяси партияның мүшесі бола алмайды, оның жақын туыстары жоғары мемлекеттік лауазымдарға тағайындалмайды, ал Президенттің өкілеттік мерзімі жеті жылмен шектеліп, қайта сайлануға тыйым салынды. Халық қалаулылары тағы қандай оң өзгерістерді атап көрсетті?

Е. Қошанов: Әділетті Қазақстан жай ғана ұран емес, нақты мүмкіндікке айналды

Халықтың үнін естіп, әділеттілік орнатып, күшті мемлекет құру. Еліміз осыдан 3 жыл бұрын жаңғыру мен әділетті қоғам құру жолын таңдады. Түбегейлі реформалар қолға алынып, маңызды деген өзгерістер орын алды. Бір сөзбен айтқанда, қоғам өмірінің барлық саласы мен саяси мәдениет түбірімен өзгерді.

Ерлан Қошанов, ҚР Парламенті Мәжілісінің төрағасы:

- Ел тарихында тұңғыш рет Конституцияның үштен біріне демократиялық принциптерге сай түбегейлі өзгерістер енді. Үш жылдың ішінде билік тармақтарының бәрі толықтай жаңарып, жаңғырды. Конституциялық референдум, Президент және Парламент сайлауы өтті. Жалпы бұл өзгерістер президенттік институттан басталды. Суперпрезиденттік басқару жүйесі шектелді. Президент енді ешқандай партияға мүше болмайды. Жақын туыстарының жоғары лауазымды қызмет атқаруына тыйым салынды. Мемлекет басшысының жеке бастамасымен Конституцияға бірреттік, жеті жылдық мерзім қағидасы енгізілді. Бұл болашақта биліктің бір қолға шоғырлануына жол бермейтін заңды тетік болды.

Білім және медицина: соңғы жылдары қазақстандықтардың өмірі қалай өзгерді?

Елдегі әлеуметтік-экономикалық реформалар негізінен халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған. Бұл өзгерістер тиісті заңдармен де бекітілді. Мәселен, қазір Ұлттық қордан жыл сайын балаларға ақша аударылып отыр. Оның үстіне жердің асты мен үстіндегі қазына-байлық халықтың меншігі деген норма да Конституцияға шегелеп жазылды. Білім мен денсаулық сақтау салаларын дамыту жайында да оң өзгерістер бар.

Асхат Аймағамбетов, ҚР Парламентінің депутаты:

- Осыдан алты жыл бұрын мұғалімдердің жалақысы екі есе өседі, бастауыш сынып оқушыларына тегін ыстық тамақ беріледі, Ұлттық қордың қаражаты барлық балалардың шотына аударылып, қарапайым жұмысшы мамандары Ақордада мемлекеттік наградаларды алады десе, бұған сену тұрмақ, көпшілік бізді орындалмайтын арманды айтты деп сөгер ме еді. Бірақ біз бұл реформаларды Мемлекет басшысы қалай бастағанын, қандай кедергілер болғанын жақсы білеміз.

₸2 трлн жуық актив елге қайтарылды

Әділетті Қазақстанды құру жолындағы ауқымды өзгерістердің бірі – ол елден заңсыз шығарылған активтерді қайтару бастамасы. Президенттің пәрменімен, жұртшылықтың атсалысуымен Парламент тиісті заңды да қабылдады. Соның нәтижесінде екі триллион теңгеге жуық актив елге қайтарылды. Бұл қаражат халыққа қажетті әлеуметтік-тұрмыстық нысандар салуға жұмсалуы тиіс еді.

Азат Перуашев, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

- Активтермен жұмыс істейтін компанияның айтуынша, олар көп болса бірнеше 100 млрд теңге ғана ақшаны еліміздің дамуына, түрлі әлеуметтік нысандарға жұмсады. Қайтарған активтердің қаншасы нақты еліміздің пайдасына жаратты деген нақты ақпарат әлі жоқ.

Әлеуметтік саясат қалай өзгерді?

Президент реформаларының тағы бір маңызды бөлігі – ол ел болашағы балалардың сапалы білім алуға деген мүмкіндігін арттыру. Мемлекет басшысының бастамасымен «Жайлы мектеп» жобасы қолға алынды. Заманауи жабдықтармен жарақтандырылған, ерекше балаларға қолжетімділігі бар, мұндай 200-ден астам білім ұясы республиканың түкпір-түкпірінде бой көтерді. Бастысы мұндай нысандар облыс орталықтарында ғана емес, ауылдық жерлерде де тұрғызылды.

Таңсәуле Серіков, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

- Мемлекет басшысы құрылтайда мүгедектігі бар жандардың білім алуын қамтамасыз ету керектігін де баса айтты. Осыған қатысты тиісті заң жобасын жыл соңына дейін қабылдауды тапсырды. Көп күттірместен инклюзивті топ депутаттары Сенат депуттарымен бірігіп, мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алуы туралы заң жобасын әзірлеуге кірісіп кетті. Жақында тиісті заң жобасы әріптестеріміздің қарауына ұсынылады. Бастысы мүгедек азаматтар мәселесін дұрыс жеткізе білу үшін де олар білімді болуы керек. Сондай-ақ өз алдына елмен қатар тең құқылы еңбек етуі қажет деп есептеймін.

Конституциялық Сот: Қазақстандағы әділдіктің жаңа белесі

Шоқтығы биік өзгерістің бірі Конституциялық соттың жаңадан құрылуы болды. Бұл Қазақстандағы демократияны күшейтетін маңызды қадам. Оның дұрыс жұмыс істеуі халықтың құқықтарын қорғауға және әділетті қоғам құруға көмектеседі. Қазірдің өзінде Конституциялық Сотта 9 мыңнан астам өтініш қаралып, көптеген азаматтардың құқықтары қорғалды. Яғни елде заң үстемдігі қамтамасыз етіліп отыр.

Үнзила Шапақ, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

- Конституциялық сот өмірімізге енгелі ел азаматтарының сот жүйесіне оң бағалауы байқалып, белсенділігі артты. Оны нақты цифрдан да байқауға болады. Мәселен, Конституциялық Сот өндірісіне 9000 астам өтініш түскені – соның айқын дәлелі. Венециялық комиссия мүшесі, француз Клер Бази Малоридің пікірінше, Конституциялық әділ соттың Қазақстандық моделі Еуропалық модельге етене жақындаған. Бүгінде Конституциялық Сот арқылы ел азаматтары өздерін толғандырып жүрген мәселелеріне жауап алып, нақты шешімін білді.

Парламент – халықтың үні, тағдыры және болашағы

Соңғы жылдары халық саясатқа белсенді араласып келеді. Қоғамдық өзгерістерге қатысты өз пікірлерін де ашық білдіріп жатыр. Отандастарымызды мазалайтын мәселелер қазір көшеде емес, Парламент қабырғасында талқылана бастады. Осы халықтың базынасын билікке жеткізетін депутаттар да бір мандатты округтер бойынша сайлану құқығына ие болды. Яғни халық өз аймағынан шыққан, жергілікті мәселелерді білетін нақты тұлғаларға дауыс бере алады.

Мақсат Толықбай, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

- Бізде қазір Парламенттегі партиялардың да саны көбейіп жатыр. Қандай да бір партия құру үшін қаншама қол жинау керек еді? Сол 20 мыңға азайды, мысалы. Бір мандатты округтен әркім өз-өзін ұсына алады. Бұрынғыдай тек қана партия емес, қалаған жеке тұлғаға дауыс бере алады.

Сайлау – демократиялық дамудың негізі: өзгерістер қай бағытта жүріп жатыр?

Егемендік тарихында тұңғыш рет аудан мен ауыл әкімдерінің сайлауы да өтті. Қазір жергілікті жерлерде билікке түрлі саланың өкілдері келді. Тұрғындардың да өздері таңдаған әкімдерге деген сенімі едәуір арта түсті. «Осындай оң өзгерістер әлі де жалғасын табуы керек», – дейді Мәжіліс депутататры.

Ермұрат Бәпи, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты:

- Елде өзгерістер бар. Жақсы. Бірақ бұны әлі жалғастыру керек. Реформа бір ғана науқанмен бітіп қалатын дүние емес. Бұл мемлекет үшін, қоғам үшін, саясат үшін тұрақты жүріп тұратын процесс. Қазіргі жүріп жатқан реформа қадау-қадау, баяу, салмақты жүріп жатқаны геосаяси әлемде ең дұрыс нұсқасы деп ойлаймын.

Әділетті Қазақстан құру қағидаттарына негізделген қарар қабылданды

Қазір еліміздің беделі әлемдік саясатта та арта түсті. Қазақстан бірнеше халықаралық ұйымдарға лайықты төрағалық етіп, өзінің бейбіт дипломатиясын ілгерілете білді. Ал еліміздің үлкен жетістігі ол жуырда ғана БҰҰ Бас Ассамблеясының Алматы қаласын Орталық Азия мен Ауғанстан үшін орнықты даму мақсаттары бойынша ұйымының өңірлік орталығы ретінде бекітуі болды. Бұл қадам еліміздің халықаралық аренадағы беделін айқындап, Қазақстанның орта держава ретіндегі рөлін бекемдей түсті. Міне, осы жеткен жетістіктерді саралаған депутаттар бүгінгі жалпы отырыс соңында Әділетті Қазақстан құру қағидаттарына негізделген қарарды қабылдады.

Авторлары: Риат Шони, Арман Ақшабаев