« Қазақстандағы археологиялық қазба жұмыстарын тек кәсіби мамандар ғана жүргізу керек. Тарихи-мәдени мұра нысандарын қорғауда облыстық, аудандық, жергілікті атқарушы мекемелердің жауапкершілігін арттыру қажет», — дейді ғалымдар.

Алматыда өткен Марғұлан оқулары халықаралық конференциясында «қарақшы-археологтармен» күрес мәселесі де кеңінен талқыланды.

Қазақстанда заңсыз археологиялық қазба жұмыстары қылмыс саналады. Тарихи-мәдени мұра ескерткіштерін бүлдіргендерге 1 млн теңгеге дейін айыппұл салынып, 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. «Бірақ құқық бұзушыларға қатысты жаза қолдану тетіктері әлсіз. Саладағы бақылауды арттыру үшін геоақпараттық технологияларды енгізіп, мемлекеттік қадағалауды күшейту керек», - дейді мамандар.

Ерлан Әміров, Ә.Марғұлан атындағы археология институтының бөлім меңгерушісі:

- Қоғамда археологиялық қазбаларға оң көзқарас қалыптастыру маңызды. Аспан астында ашық-шашық жатқан тарихи ескерткіштеріміз тоналуда. Соңғы жылдары «қарақшы-археологтарды» анықтау бойынша тек үш-ақ оқиға тіркелген. Соның өзінде адамдар жазаға тартылмады. Бізге оларды жауапқа тарту механизмін жетілдіруміз керек.

Мәдени мұраларымыздың сақталуына жуырда өткен Ұлттық құрылтайда Мемлекет басшысы ерекше тоқталды. «Салада тәртіп орнатып, заңдарды жетілдіріп, лицензия беру ісін реттеп, «қарашқы-археологтарды» қатаң жазалау қажет», — деді. Қазақстанда археологиялық зерттеулер жүргізу үшін арнайы лицензия қажет. Алайда, бақылау әлсіреп, лицензияланған археологиялық ұйым саны 250-ге дейін көбейіп, ғылыми стандарттардың сақталмау қаупі туындады.

Қазіргі таңда мұндай ұйым саны 100-ге дейін қысқарды. Археолог Әзілхан Тәжекеев: «Лицензия берудің қатаңдату керек», - деп санайды.

Әзілхан Тәжекеев, Ә.Марғұлан атындағы Археология институтының филиал директоры:

- Ол жерде әртүрлі ұсыныстар болып жатыр. Лицензияны алуды күшейту. Өйткен себебі бір адамның құжатымен лицензия алу ол қазір ол дұрыс емес екеніне көзіміз жетіп отыр. Сол себепті қазіргі кезде лицензиаттар саны азайса, онда біз зерттеу жұмыстарын кім жүргізіп жатыр? Сараптамалық жұмыстарды кім жүргізіп жатыр, соның барлығын қадағалау болады?

Қазіргі уақытта «Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы» заң жобасына өзгерістер енгізіліп жатыр. Бұған дейін археологиялық қазба жұмыстарын жүргізуге лицензия шектеусіз мерзімге берілсе, енді оны 5 жылға шектеу ұсынылды. Бұл қазба жұмыстарын жоспарлап, әр ұйымның немен айналысып жүргенін қадағалауға мүмкіндік береді.

Авторлары: А.Садуақас, В.Лобанов