Соңғы жылдары қайырымдылық қорларына деген халық сеніміне селкеу түсті. Оған себеп, жалған қорлар мен оларды жарнамалаған блогерлердің әрекеті. Соның салдарынан шынайы мұқтаждарға көмек жетпей қалуда. Қоғамда наразылық тудырған бұл мәселе Бурабайда өткен ұлттық құрылтайда да көтерілді.

Қазақ халқы қашан да қиын-қыстау сәтте бір-біріне қол ұшын беруді парызға айналдырған. Сүрінгеннің қолтығынан сүйеп, жетімі мен жесірін жылатпаған. Қазақтың қанына сіңіп, ұрпақтан ұрпаққа жеткен осы бір ізгі қасиет әлі күнге сақталып келеді. Біз оны қайдан көреміз? Замана көшіне ілескен еліміз әлеуметтік желілер арқылы мұқтаждардың мұңы мен зарын жиі ести бастады. Біріне-бірі қолдан келгенше көмектерін де аямайды. Қазақта «көп түкірсе көл» деген аталы сөз бар. Міне сол сөздің айқын дәлелі ретінде шынайы мұқтаждарға көрсетілген көмектерді тізіп айтуға болады. Әр адам шама-шарқына қарай қосқан ақшалары жинала келе бір жанның, бір отбасының, бір әулеттің үлкен ауыртпалығын шешеді. Одан бөлек, айтып келмейтін апаттар болса, халық та бір кісідей жұмыла қалады. Иә, бұл біздің қоғамның бір-біріне деген бауырмалдығының, жанашырлығының көрінісі болар. Алайда, соңғы жылдары халықтың қайырымдылыққа деген сеніміне селкеу түсті. Оған себеп, халықтың осы бір ізгі қасиетін өз мүдделеріне пайдаланбақ болған алаяқтар. Елдің еміренгенін пайдаланып, жалған қайырымдылық қорларын ашып, оңай ақшаға қарық боламыз дегендердің арам ниеттері ашыла бастады. Оларға тиісті органдардың да назары ауды. Оның үстіне, жақында ғана Бурабайда өткен ұлттық құрылтайда ел тағдырына қатысты өзекті мәселелер көтерілді. Солардың қатарында қайырымдылық қорларының айналасындағы дау-дамай да тілге тиек болды. Ұлттық құрылтай мүшесі, құқық қорғаушы Айгүл Орынбек президенттің алдында сөз сөйлеп, жалған қайырымдылық ұйымдарының көбейіп кеткеніне алаңдайтынын жеткізді.

Қазір елімізде қайырымдылық қорлары көбейді. Кейбір қайырымдылық қорлардың басшыларының кім екені белгісіз. Ал дүкендер мен сауда сөрелеріндегі қайырымдылыққа деп қойылған жәшіктердің саны көп. Алайда сол белгісіз қорларға бағытталған қаржының сұрауы жоқ. Бұл күмән туғызады. Мысалы, жай ғана каспи қосымшасында 358 қайырымдылық қоры халықтан электронды түрде жылу жинау үшін тіркелген екен. Таңданатыны сол, бұл қорлардың кейбірі тіпті қандай мақсатта және не үшін құрылғаны белгісіз. Басшылары да көрсетілмеген. Кейбір қорлардың интернетте атқарған жұмысы жайлы да ештеңе таппадым. Елімізде тіпті күдік тудыртатын күмәнді қорларда арандатушылар мен радикалды топтарды қаржыландыруы мүмкін деген оймен мемлекетіміздің болашағына, қауіпсіздігіне алаңдаймын, – деді Айгүл Орынбек.

Қайырымдылық қоры толыққанды экономикалық құрылымы бар коммерциялық емес ұйым. Қорлардың үш түрі бар: корпоративтік, қоғамдық және жеке. Қайырымдылық қорлары тек әлеуметтік көмек көрсету саласында ғана емес, білім, мәдениет және азаматтардың құқықтарын қорғау саласында да жұмыс істей алады. Шыны керек, қоғамның кейбір кем-кетігін жамауда қайырымдылық қорларының тигізер пайдасы мол. Жұмысын адал атқарып, елдің берген аманатын діттеген жеріне шашауын шығармай жеткізетін қорлардың арқасында біреулер үйлі болса, енді біреулер жанын қинаған ауруға шипа тауып жатады. Алайда, сенгіш көңілді өз пайдасына жаратып кеткендердің кесірінен қайырымдылық қорларының бәріне сөз келді. Сенім азаяды. Бұған басты себеп болған оқиға су тасқынынан зардап шеккен өңірлерге көмек ретінде жиналған ақшаның жекенің қалтасына түсіп кетуі. Осы оқиғаларды ескере келе, елдегі қайырымдылық қорларының жұмысын заңмен реттеу керектігі туралы мәселе көтерілген болатын. Мәжіліс депутат, «Dauletten» қайырымдылық қорының негізін қалаушы Дәулет Мұқаевтың айтуынша, қорлардың жұмысы ашық әрі халықтың назарында болу керек.

Алтын көрсе періште жолдан таяды деген сөз бар. Өкінішке орай сондай оқиғалардың кесірінен бізге де, жұмысын адал, таза істейтін қорларға да сөз келеді. Перизат Қайраттың әрекеті халықтың сеніміне селкеу түсіргені даусыз. Десе де, қазақта «битке өкпелеп тоныңды отқа жақпа» деген сөз бар. Елдегі қорлардың барлығы алаяқ емес қой. Адал жұмыс істеп отырғандары да жеткілікті. Біз мәдениет және ақпарат министірлігімен бірігіп ашықтыққа бағытталған заң жобасын дайындап жатырмыз. Қорға қанша ақша келді, ол қайда жұмсалды деген ақпараттың барлығы ашық болатындай болуы керек. Бұл жерде қордан бөлек мүфтияттың да садақалары қарастырылады. Бұның барлығы халықтың бақылауында болуы керек. Сол кезде ғана біз сенім деген нәрсені халықтың бойына қайтадан ұялатамыз, – деді депутат.

Қазақстанда қайырымдылықтың шынымен де күшті құрал екенін мәжіліс депутаты Азат Перуашев та атап өтті.

Қайырымдылық ұйымдарына ауру баланы емдеуге, табиғи апаттардан зардап шеккендердің үйлерін қалпына келтіруге көмек көрсету үшін көптеген азаматтардан қаражат құйылады. Мұндай бастамалар ашық болуы керек, сонда халық олардың көмегінің қаншалықты мақсатты түрде пайдаланып жатқандығын көретін болады. Егер кері пайдалану, қаражатты мақсатсыз жұмсау жағдайлары болса, бұл мәселелермен құқық қорғау органдары айналысуы керек. Қайырымдылық жұмыстарын мемлекеттік бақылаудан гөрі, қоғамның ашықтық пен жариялылық арқылы бақылауы қажет, – деді мәжілісмен.

Ұлттық статистика бюросының 2024 жылғы 1 қаңтардағы деректеріне сәйкес, Қазақстанда шамамен 20 000 қайырымдылық ұйымы тіркелген. Алайда көпшіліктің есінде тек оншақты ғана қор бар. Оның үстіне, қайырымдылық саласының бір ретке келмеуі алаяқтықтың кең таралуы және ашықтық пен есептіліктің қажеттілігін өзекті етіп отыр.

Ұлттық құрылтайта көтерілген тағы бір мәселе елге ақылын сатып ақша табатындар болды. Мемлекет басшысы халықтың интернет алаяқтықтан зардап шегіп жатқанын және қазір жұртқа ақылын айтып ақша табатын жалған психологтар мен коучтар көбейіп кеткенін, оларға сеніп алданып қалғандар көп екенін айтып, жауапты органдарға бұл мәселені де назарға алуды тапсырды.

Иә, бүгінде әлеуметтік желіні ашып қалсаң халыққа қалай ақша тауып, қалай баюдың жолын көрсетемін деген жарнаманың түр-түрін көреміз. Ал депутат Мұрат Әбенов сондай жалған психологтар мен коучтардың курсын алып, опық жегендердің құқығы заңмен қорғалуы керек дегенді алға тартты.

Қазір өзі жетістікке жетпеген неше түрлі коучтар, бизнестің қасында да болмаған бизнес тренерлер пайда болды. Көбінесе өтірік алдап, өтірік уәде беріп, адамдардың ақшасын алуда. Бұл енді алаяқтықпен бірдей. Осы уақытқа дейін олардың жұмысын заңмен шектеуге мүмкіндік болмады. Ал қазір заңға өзгеріс енгізуді қолға алдық. Алдағы уақытта тұтынушылардың құқығын қорғау заңына сәйкес, осындай қызмет көрсететіндердің барлығының жарнамасын ресми түрдегі келісімшарт негізі деп санаймыз. Мысалы, біздің курсты өтсеңіздер айына миллион теңге табасың немесе, шетелге оқуға түсесің деген сияқты әртүрлі уәделер беріп, ол орындалмаса, онда кез-келген адам оны ашық түрде жасалған алаяқтық деп дәлелдеп, сотқа жүгініп жеңіп шығуына мүмкіншілігі бар. Біз оны заңға енгізіп жатырмыз. Кез-келген жарнамада, әлеуметтік желіде қомақты қаржы табасың деп айтқан сөзі орындалмаса, оның айтқаны ресми келісімшартта берген уәдесі ретінде қаралып, оған жалған жарнама үшін мемлекет тарапынан айыппұл салынады және алданған азаматтың ақшасын қайтарып беруіне міндетті болады, – деді Мұрат Әбенов.

Мәжілісмен Елнұр Бейсенбаев та жалған коучтар мен психологтардың жұмысына шектеу қою керектігін айтты.

Ақыл айту әркімнің өз еркінде. Оны шектеуге болмас. Бірақ сол ақылын ақылы түрде өткізетіндер көбейіп кетті. Ал сол ақылы құнына сай келмесе оған да бір тосқауыл болу керек. Президент те ондай адамдардың көбейіп кеткенін айтқан болатын. Бұл мәселені реттейтін уақыт келген сияқты. Дәл қазір заңға нақты қандай норма енгізілетінін айта алмаймын. Себебі, оны тек мен қабылдамаймын. Пысықталып, дауыс беруден өткеннен кейін белгілі болады, – деді депутат.

Иә, құлқынның қамын ойлап, қызметін сатып ақша табатындардың жұмысын мемлекет басшысы құрылтай барысында сынға алды. Олардың әрекетін бұдан былай жауапты органдар назарға алуы тиіс екенін де айтып, пәрмен берді. Әрмен қарай қоғамды алаңдатқан мәселенің шешімі табылар деген сенім бар.