Климаттың өзгеруі — әлемдегі табиғи экожүйелер мен қоғамның көптеген аспектісіне әсер ететін жаһандық құбылыс. Жер шарындағы ауа температурасының көтерілуі, ауа райының шұғыл өзгерістері, су ресурстарының тапшылығы, табиғи апаттардың жиілеуі мен басқа да экологиялық мәселелер адам денсаулығына айтарлықтай ықпал етеді. Климаттың өзгеруі адам организмінің физиологиялық, психологиялық жағдайларына теріс әсер етіп қана қоймай, өмір сүру сапасының төмендеуіне де себеп болады. El.kz тілшісі ауа температурасының көтерілуі, табиғи апаттардың жиілеуі, су мен топырақтың ластануы, әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың нашарлауы сияқты мәселелердің адам денсаулығына зиянын саралап көрді.
Жер шарындағы орташа температура жоғарылауының нәтижесінде көптеген аймақта ыстықтың жиілігі мен ұзақтығы артып отыр. Ыстық ауа райы дене температурасының тұрақтылығын сақтау мүмкіндігін шектейді. Ал бұл өз кезегінде адам организміне түрлі қиындықтар туғызады. Әсіресе егде жастағы адамдарға, балаларға және созылмалы аурулары бар науқастарға қауіпті.
Ыстық ауа райының әсері:
- Ыстық өтуі (тепловой удар): Бұл жағдай өте жоғары температурада, әсіресе ылғалдылық деңгейі жоғары болғанда, адам денесінің ыстыққа қарсы тұру қабілетінің төмендеуі нәтижесінде пайда болады. Оның белгілері жүрек айнуы, бас айналуы, ес жоғалту сияқты симптомдармен көрінеді.
- Жүрек-қан тамыр аурулары: Жоғары температура жүрек-қан тамырлары ауруларының өршуіне себеп болады. Жылу организмдегі қан айналымын өзгертіп, жүрек жұмысын қиындатады.
- Респираторлық аурулар: Ыстық және құрғақ ауа тыныс алу жолдарының қабынуына, аллергиялық реакциялардың күшеюіне және өкпе ауруларының асқынуына әкелуі ықтимал.
Климаттың өзгеруі ауа температурасына ғана әсер етпей, топырақ пен су көздерінің ластануын да күшейтеді. Су ресурстарының тапшылығы мен ластануы инфекциялық аурулардың таралуына, әсіресе ауыз су сапасының төмендеуі салдарынан диарея, ішек аурулары сияқты ауру-сырқаулардың көбеюіне әкеледі.
Су ресурстарының тапшылығының әсері:
- Дегенеративті аурулар: Құрғақшылық пен су тапшылығы халықтың суға деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жаңбыр суын немесе ластанған су көздерін қолдануға мәжбүр етеді. Бұл ішек инфекцияларына, гастроэнтериттерге, холера мен дизентерияға әкелуі мүмкін.
-Эпидемиялар: Су ресурстарының ластануы мен климаттық өзгерістердің әсері инфекциялық аурулардың таралуын, мәселен, қызылша, лейшманиоз, тропикалық безгек ауруларының ауқымын кеңейтеді.
Климаттың өзгеруі табиғи апаттардың, оның ішінде топан су, құрғақшылық, тайфундар, селдер мен өрттердің жиілігін арттырады. Бұл апаттар адамдардың өміріне және денсаулығына тікелей әсер етеді.
Табиғи апаттар мен олардың салдары:
- Апаттық жағдайлардан кейінгі психологиялық стресс: Табиғи апаттардан кейінгі қалпына келтіру кезеңінде адамдарда депрессия, алаңдаушылық, күйзеліс пен посттравматикалық стресстік бұзылулар сияқты психологиялық проблемалар пайда болады.
- Жарақаттар мен аурулар: Табиғи апаттар кезінде жарақат алу, инфекция жұқтыру немесе өрт салдарынан туындайтын күйіктер мен тыныс алу жүйесінің аурулары да кең тараған. Сондай-ақ, апаттар кезінде адамдардың тұрақты тұрғын үйлерінен айырылуы олардың иммундық жүйесін әлсіретіп, жаңа инфекцияларға бейімділігін арттырады.
Климаттың өзгеруі денсаулыққа әсер етіп қана қоймай, әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың өзгеруіне де сеп болады. Әлеуметтік теңсіздік, кедейлік және денсаулыққа әсер ететін факторлар климаттың өзгеруімен күшейе түседі.
Әлеуметтік аспектілер:
- Кедейлік: Кедей халықтың климаты өзгерген аймақтарда тіршілік ету жағдайлары қиындай түседі. Су мен азық-түлік тапшылығы, таза ауыз судың болмауы және медициналық қызметтердің нашарлауы халықтың денсаулығына теріс әсер етеді. Әсіресе дамушы елдерде бұл мәселе айқын көрінеді.
- Миграция және денсаулық: Климаттың өзгеруі нәтижесінде кейбір аймақтар тұруға жарамсыз болып, халықтың көші-қонына себеп болады. Бұл миграция денсаулық сақтау жүйесі үшін қосымша жүк түсіріп, жаңа аймақтарға бейімделудің қиындықтары, сондай-ақ инфекциялық аурулардың таралуына әкеледі.
Климаттың өзгеруі физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық жағынан да әсер етеді. Бұл өзгерістер адамдардың қоршаған ортаға, өмірге деген көзқарасын өзгертеді. Климаттық күйзелістер мен қорқыныштар түрлі психологиялық аурулардың туындауына ықпал етеді.
Психологиялық әсерлер:
- Климаттық алаңдаушылық: Климаттың өзгеруіне қатысты алаңдаушылық пен қорқыныш көптеген адамның, әсіресе жастар мен балалардың психологиялық денсаулығына теріс әсер етеді. Климаттық өзгерістердің салдарынан адамдарда болашаққа сенімсіздікпен қарау пайда болады.
- Апаттық күйзелістер: Табиғи апаттардан зардап шеккендерде депрессия, алаңдаушылық және басқа да психологиялық аурулар дамуы мүмкін. Сонымен қатар, климаттық өзгерістердің әсерінен миграцияланушылар мен босқындар арасында психологиялық жарақаттар мен дағдарыстар жиі кездеседі.
Климаттың өзгеруімен күресу үшін халықаралық деңгейде түрлі шаралар қабылдануда. Бұл шаралар адам денсаулығын қорғау мақсатында жүзеге асырылып келеді. Мәселен,
- Таза энергия көздерін пайдалану: Жаңа энергетикалық технологияларды қолдану арқылы ауа сапасын жақсарту және климаттық өзгерістерді бәсеңдету. Қалалардың экологиялық жағдайын жақсарту үшін қала көліктерін электромобильдермен алмастыру, жаңартылатын энергия көздерін пайдалану маңызды.
- Су және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету: Су ресурстарының сақталуы мен ауыл шаруашылығын дамыту арқылы халықтың денсаулығын қорғауға болады.
- Денсаулық сақтау жүйесін нығайту: Климаттың өзгеруімен күресуді денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін арттырумен байланыстыру қажет. Бұл үшін экологиялық дағдарыстарға дайындықты жақсарту, алғашқы медициналық көмек көрсету жүйесін күшейту қажет.
- Адамдардың психологиялық денсаулығына назар аудару: Климаттың өзгеруі мен табиғи апаттарға байланысты пайда болатын психологиялық ауруларды анықтау және олармен күресу үшін әлеуметтік бағдарламалар мен психологиялық қызметтерді дамыту.
Айта кету керек, климаттың өзгеруі адам денсаулығына әсер ететін көптеген аспектіні қамтиды.
Климаттың өзгеруі инфекциялық аурулардың таралуына айтарлықтай ықпал етеді. Бұл әсіресе тропикалық аймақтарда және климаттың өзгеруіне сезімтал жерлерде байқалады. Жоғары температуралар мен ылғалдылық деңгейінің өзгеруі көптеген инфекцияны таратуға қолайлы жағдай жасайды.
Инфекциялық аурулардың таралуы:
- Малярия мен безгек: Жоғары температура мен ылғалдылық көптеген маса түрлерінің тіршілік етуіне қолайлы жағдай туғызады. Бұл безгек, лейшманиоз, денге сияқты ауруларды тарату қаупін арттырады. Ауа райының өзгеруі масалардың белсенділігі мен таралуын жандандырады, ал олар көбейген аймақтарда халықтың инфекцияларға қарсы қорғаныс жүйесі әлсіреуі мүмкін.
- Зика вирусы: Климаттың өзгеруі Зика вирусының таралу аймағын кеңейтеді. Бұл вирус масалар арқылы таралады және ол жүкті әйелдер үшін қауіпті.
Өйткені ол нәрестеде микроцефалия ауруының пайда болуына (ми басының кішіреюі) әкелуі мүмкін.
- Тропикалық аурулар: Қалыпты емес ауа райы жағдайлары кейбір тропикалық аурулардың таралу аймағын өзгертіп, олардың популяциясына әсер етуі мүмкін. Бұл мәселе әсіресе Азия мен Африкада маңызды болып отыр. Климаты өзгерген аймақтарда бұрын кездеспеген аурулар жаңа эпидемияларды туғызады.
Климат өзгеруінің экожүйеге, соның ішінде флора мен фаунаға да әсері бар. Бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығына, азық-түлік қауіпсіздігіне, экологиялық қызметтер мен табиғи ресурстарға тәуелді адамдардың денсаулығына зиян тигізеді.
Экожүйелік қызмет пен денсаулық:
- Ауыл шаруашылығы мен азық-түлік қауіпсіздігі: Климаттың өзгеруі ауыл шаруашылығына үлкен қауіп төндіреді. Жылудың көтерілуі, су ресурстарының жетіспеушілігі, құрғақшылық пен су тасқынының жиілеуі егіннің өсуін тежеп, азық-түлік тапшылығына әкелуі ықтимал. Бұл өз кезегінде аштықтың, дәрумендер мен минералдар тапшылығының және денсаулықтың төмендеуіне әкелуі қаупі бар.
- Биологиялық әртүрліліктің жоғалуы: Климаттың өзгеруі табиғи тіршілік ортасының жоғалуына әкеліп, көптеген жануар мен өсімдік түрлерінің жойылуына себеп болады. Бұл адамның тіршілік ету ортасын қиындатып, экологиялық жүйелердің бұзылуына әкеледі. Нәтижесінде ауаның, судың және топырақтың ластануы артады.
Климаттық өзгерістердің адам денсаулығына әсері соңғы жылдары ғылым мен зерттеу саласында белсенді түрде зерттелуде. Ғалымдар климаттың өзгеруі мен денсаулық арасындағы байланысты түсіну үшін бірқатар зерттеу жүргізіп келеді. Бұл зерттеулер адамның денсаулығын қорғау үшін жаңа әдістер мен стратегиялар әзірлеуге ықпал етеді.
Жаңа зерттеулер мен әдістер:
- Климаттық денсаулықтың жаңа индикаторлары: Денсаулықты сақтау және қорғау үшін жаңа индикаторлар мен мониторинг жүйелері әзірленуде. Бұл жүйелер климаттың өзгеруіне байланысты аурулардың таралуын болжауға және алдын алуға көмектеседі. Мәселен, климаттық денсаулық индикаторлары ауа райы мен экологиялық өзгерістердің адам денсаулығына әсерін болжау үшін қолданылады.
- Қоғамдық денсаулық сақтаудың инновациялық тәсілдері: Климаттық өзгерістерге бейімделген денсаулық сақтау жүйелерін құру мақсатында жаңа инновациялық тәсілдер мен жоспарлар әзірленуде. Оларға қалалар мен ауылдардың климатқа бейімделуі үшін медициналық инфрақұрылымды жақсарту, денсаулық сақтау қызметтерін экологиялық апаттарға және өзгерістерге даярлау кіреді.
- Климаттық өзгерістердің экономикалық салдары: Климаттың өзгеруі экономиканың түрлі салаларына әсер етеді. Экономикалық қиындықтардың денсаулық сақтау саласына да ықпалы зор. Өйткені экономикалық қысым жағдайында адамдардың медициналық көмекке қол жеткізу мүмкіндігі шектеледі.
Климаттың өзгеруімен күресуде мемлекеттік органдар ғана емес, қоғамдық және жеке сектор да маңызды рөл атқарады. Адам денсаулығын қорғау үшін бәрі бірлесіп әрекет етуі қажет.
Климаттың өзгеруі туралы халықты ақпараттандыру және білім беру маңызды. Бұл қоғамды климаттың өзгеруіне бейімделуге және климаттық өзгерістердің денсаулыққа әсерін түсінуге көмектеседі.
Қалалар климаттың өзгеруіне бейімделу үшін жасыл инфрақұрылымды дамытып, қалалардағы тұрғын үй жағдайларын жақсартуы керек. Жасыл аумақтар мен ашық кеңістіктер қала тұрғындарының психологиялық және физикалық денсаулығына оң әсер етеді. Сондай-ақ денсаулық сақтау жүйелері климаттық өзгерістерге дайын болуы керек. Медицина қызметкерлері климаты өзгерген аймақтарда ауруларды ерте анықтау және олармен тиімді күресу үшін арнайы дайындықтан өтуі тиіс.
Жеке сектор экологиялық таза өнімдер мен қызметтерді өндіруге бағыттала отырып, табиғатты қорғауға атсалыса алады. Ал бұл адамның физикалық және психологиялық денсаулығын сақтау үшін қажетті экологиялық жағдайларды қамтамасыз етеді.
Кәсіпорындар мен компаниялар климаттық өзгерістерге қарсы шараларды жүзеге асырып, әлеуметтік жауапкершілік аясында тұрақты даму принциптерін ұстануы керек.
Климаттың өзгеруі мәселесі соңғы бірнеше жылда жаһандық деңгейде үлкен алаңдаушылық туғызып, осы тақырыпқа арнап түрлі қозғалыстар мен науқандарды бастаған көптеген белсенді мен активист пайда болды. Олар климат өзгеруінің салдарын жою және экологиялық саясатты жақсарту мақсатында әлемнің әртүрлі аймақтарында үнемі жұмыс істеп келеді. Әсіресе бұл мәселеге қатысты жастардың белсенділігі айтарлықтай артқан.
Грета Тунберг – Швециядан шыққан 2003 жылы туылған экологиялық активист. Ол әлемдегі ең танымал климат белсенділерінің бірі болып саналады. Грета 2018 жылы өзінің мектеп сабақтарына қатысуды тоқтатып, климаттың өзгеруі мәселесіне назар аудару мақсатында Стокгольмдағы швед парламентінің алдында «School Strike for Climate» («Климатқа алаңдап, мектепке бармау») акциясын бастады. Оның бастамасы күллі әлемде миллиондаған жасөспірімдердің қозғалысына айналды. Грета Тунберг климаттық дағдарысқа қарсы күресті талап етіп, БҰҰ-да және басқа халықаралық ұйымдарда сөз сөйледі. Ол әлемнің түрлі елдеріне саяхат жасап, климаттың өзгеруі бойынша билік өкілдерінен нақты шаралар қабылдауды талап етті.
Ванесса Наталия – Угандадан шыққан экологиялық белсенді. Ол климат өзгеруінің дамушы елдерге қалай әсер ететінін атап өтіп, осы мәселе бойынша жаһандық пікірталасқа ықпал еткен. Ванесса көбінесе Африкадағы климаттық әділетсіздіктер мен экологиялық дағдарыстардың құрбандары туралы айтумен танымал. Оның ең үлкен мақсаты — климаттық әділеттілік пен орнықты даму үшін Африка елдеріндегі климаттық дағдарысты шешу.
Равиша – 20 жастағы индиялық экологиялық белсенді. Ол Индиядағы қоршаған орта мәселелерімен белсенді айналысады. Климаттық өзгерістерді тоқтату үшін елдің өнеркәсіптік секторларын экологиялық таза әдістерге көшіруді талап етеді. Оның жұмысында қалдықтарды қайта өңдеу, энергияның жаңартылатын көздерін енгізу және су ресурстарының сақталуы басты орын алады.
Билл Маккиббен – америкалық климат белсендісі, журналист және «350.org» қозғалысының негізін қалаушы. Оның еңбектері климаттық дағдарысты шешуге бағытталған, әсіресе оның «350» жобасы бойынша көптеген шеру мен наразылықтар өтті. Маккиббен табиғаттың қалпына келуіне және әлемдік энергетика саласында жаңартылатын энергия көздеріне көшуге шақырады. Оның «Eaarth: Making a Life on a Tough New Planet» атты кітабы климаттық өзгерістер мен оларға бейімделудің маңыздылығын зерттейді.
Марина Силва – Бразилиядан шыққан экологиялық белсенді және саясаткер. Ол Бразилияда орманды қорғауға арналған науқандарды басқарды. Сонымен қатар климаттың өзгеруіне байланысты мәселелерді шешу үшін ұлттық деңгейде және халықаралық қауымдастықпен жұмыс істейді. Силва Бразилияның экологиялық саясатын өзгерту үшін экологиялық тұрақтылықты қолдауды насихаттайды.
Қазақстанда да климаттың өзгеруі мәселесіне алаңдайтын белсенділер мен экологиялық ұйымдар бар. Олар табиғаттың сақталуы, климаттың өзгеруімен күресу және экологиялық құқықтарды қорғау бойынша белсенді жұмыс істейді. Қазақстандық климаттық активистер көбінесе қоғамды экологиялық мәселелерге назар аударуға шақырып, әлеуметтік медиада, шерулерде және басқа да іс-шараларда өз үндерін жеткізіп келеді.
Қазақстанның Экологиялық ұйымдары қауымдастығы (КЭҰҚ) климаттың өзгеруіне байланысты көптеген бастама мен жобаларды жүзеге асырады. Бұл ұйым экологиялық сауаттылықты арттыру, табиғи ресурстарды қорғау және климаттың өзгеруінің әсерін азайту мақсатында қоғамдық ұйымдар мен азаматтық қоғамды біріктіру жұмыстарын жүргізеді. КЭҰҚ көптеген белсенді мен жас климаттық күрескерді біріктіреді.
Қазақстанда климаттың өзгеруіне қарсы бастамалар да белсенді түрде жүргізілуде. Олар өздерінің жұмысы арқылы еліміздегі климаттың өзгеруіне байланысты қоғамдық сана мен шешім қабылдау процесіне ықпал етуді мақсат етеді.
Қазақстандағы климаттық қозғалыстар мен экологиялық белсенділік соңғы жылдары артып келеді. Бұл әсіресе жастар арасында, олардың табиғатты қорғау және климат өзгеруінің салдарын азайту үшін белсенді түрде жұмыс істеуге ұмтылуы арқылы байқалады. Қазақстанда климаттың өзгеруіне қарсы күресу үшін көптеген ұйым мен жеке тұлғалар түрлі шаралар мен бағдарламалар өткізіп, климаттық өзгерістердің әсерін жеңілдетуге бағытталған саяси шешімдер мен қоғамды экологиялық жағынан тәрбиелеуге көп көңіл бөледі.
Қоғамдық пікірді қалыптастыру, экологиялық тәртіпті сақтау және климаттың өзгеруімен күресу мәселелері бойынша Қазақстандағы экологиялық қозғалыстардың рөлі айтарлықтай өсуде. Алайда бұл мәселелерді шешуде мемлекет пен жеке сектордың белсенді әрекеттері де қажет.
Климаттың өзгеруі адам денсаулығына айтарлықтай әсер етеді және бұл әсерлердің масштабы мен сипаты әлі толық зерттелмеген. Климаттық өзгерістердің медициналық, экологиялық, экономикалық және психологиялық салдарлары кең ауқымды мәселелерге алып келеді. Бұл проблемалармен күресу үшін әртүрлі деңгейлерде бірігіп әрекет ету қажет. Адамдар мен қоғам климаттық өзгерістерге бейімделіп, олардың әсерін азайту үшін белсенді түрде жұмыс істеуі керек.
Климаттың өзгеруі адам денсаулығына әртүрлі жолдармен әсер етеді. Ауа температурасының көтерілуі, табиғи апаттардың жиілеуі, су мен топырақтың ластануы, сондай-ақ әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың нашарлауы денсаулық мәселелерін ушықтырады. Бұл проблемаларды шешу үшін жаһандық және жергілікті деңгейде үйлесімді шаралар қабылдау маңызды. Сонымен қатар, климаттың өзгеруімен байланысты әлеуметтік және психологиялық мәселелерді шешу де денсаулық сақтау жүйесі мен қоғамның маңызды міндеті болып табылады.
Copyrigth © http://halyknewskz.com Email: news77.kz@gmail.com
BACK TO TOP
